Пиряхҳо як ҷузъи муҳими экосистемаҳои табиӣ мебошанд, ки нақши асосӣ дар танзими обу ҳаво ва захираҳои обӣ мебозанд. Дар тамоми ҷаҳон, пиряхҳо манбаъи асосии оби нӯшокӣ ва иртиботи экосистемҳо бо иқлим ва муҳити атроф мебошанд. Ҳамчунин, пиряхҳо муҳимтарин нишондиҳандаҳои тағироти иқлим мебошанд, ки аз таъсири глобалии гармшавии ҳаво ва дигар факторҳои экологии манфӣ шоҳиданд. Тағйироти экологӣ ва таъсири омилҳои инсонӣ боиси зери таҳдид қарор гирифтани пиряхҳо гардидааст, ки эҳтиёҷ ба тадбирҳои муфиди ҳифзро ба миён меорад.

1. Аҳамияти пиряхҳо

Пиряхҳо ҳамчун манбаъи асосии захираҳои обии шиддатноки заминии ҷаҳон барои минтақаҳои гуногуни гилӣ, ҳамвор ва кӯҳӣ хеле муҳим мебошанд. Аз пиряхҳо оби кӯлҳо, дарёҳо ва дигар манбаъҳои обӣ таъмин карда мешавад. Низ, пиряхҳо бо таъмин кардани об дар ҳолатҳои хушкии мағзул ва ташаккулёбии дарёҳои кӯҳӣ дар натиҷаи обшавии пиряхҳо ҳамчун манбаъи ҳалкунанда барои иқлим ва экосистемаҳо дар минтақаҳои кӯҳӣ мебошанд.

2. Таҳдидҳои пиряхҳо

Пиряхҳо бо таҳдидҳои гуногуни экологӣ ва табиӣ рӯбарӯ мешаванд. Баъзе аз таҳдидҳо ва сабабҳои асосии коҳиши ҳаҷми пиряхҳо инҳоянд:

• Гармшавии глобалӣ: Яке аз омилҳои асосии коҳиши пиряхҳо дар сатҳи ҷаҳон гармшавии иқлим аст. Ҳаво гарм мешавад, пиряхҳо тезтар об мешаванд, ки ин на танҳо ба обтаъминкунии мантиқиҳои экосистемӣ ва дарёҳои гуногун таъсир мерасонад, балки инчунин давомияти мавҷудияти намудҳои ҳаёти олами табиӣ, ки вобаста ба об мебошад, меорад.
• Таъсири инсонӣ: Баъзе амалиёти инсонӣ, аз қабили корҳои сохтмонӣ, кандани нефт ва газ, кишоварзии ҳароснок, ва истифодаи муқаррарии захираҳои табиӣ, боиси кобидани вазъи пиряхҳо мегарданд. Таъсиротро на танҳо дар байни минтақаҳои барф ва пиряхҳои кӯҳӣ, балки дар қаламравҳои марбут ба кишварҳои алоҳида низ метавон ошкор кард.
• Алҳамдулиллаҳ ба ҷамъоварии партовҳо: Вируси иқлим дар натиҷаи нашъамандии экосистемаҳо аз партовҳои нафт ва газ, аз ҷумла ғазҳои хатарнок ва окиснашавии карбон дар атмосфера бо пиряхҳо боиси тағироти бештар мегардад.

3. Вазифа ва вазифаи ҳифзи пиряхҳо

Ҳифзи пиряхҳо барои таъмини оби тоза ва дақиқ барои инсонҳо ва ҳайвонот ва барқарор кардани экосистемаҳои табиӣ хеле муҳим аст. Аз ин рӯ, ҳифзи пиряхҳо, махсусан дар шароити глобалии имрӯз, вазифаи муҳими ҷомеаи ҷаҳонӣ мебошад. Вақте ки пиряхҳо боиси коҳиши захираҳои обӣ мегарданд, ҷомеа дар маҷмӯъ ба зарурати ҳифзи онҳо дарк мекунад. Барои анҷом додани ин вазифа, тадбирҳои зерин бояд дар назар гирифта шаванд:

1.    Мубориза бо гармшавии глобалӣ: Тақвияти чораҳои кам кардани таъсири гармшавии глобалӣ ба иқтисодиёт ва экосистемаҳо, ба монанди кӯмак ба рушди энергияҳои нав ва истифодаи манбаъҳои барқароршаванда барои самаранокии шиддатноки якқатагӣ.

2.    Таъсиси қонунгузории экологӣ ва сиёсати муҳофизатӣ: Ҳукуматҳои миллӣ ва байналмилалӣ бояд барномаҳо ва қонунҳои дуруст ва иҷроишавандаро барои муҳофизат кардани пиряхҳо ва экосистемаи атроф пешниҳод намоянд.

3.    Таҳқиқоти илмӣ: Ба пажӯҳишҳо ва тадқиқоти ҷадид дар бораи таъсири тағироти иқлим ба пиряхҳо аҳамият бахшидан ва таъсири манфии иқлимро баҳогузорӣ кардани роҳҳо муҳим аст.

4.    Таъсиси минтақаҳои муҳофизатшуда: Ба таъсис додани минтақаҳои табиӣ, ки имконият барои тадқиқот ва нигоҳдории пиряхҳо ва муҳити атроф фароҳам меоранд, бояд кӯшишҳои бештар кунем.

5.    Огоҳии ҷамъият: Ҷамъияти ҷаҳонӣ бояд дарк кунад, ки ҳифзи пиряхҳо ва экосистемаи кӯҳиро ҷудо накунанд, ва ҳамчунин, кӯшишҳои шахсиро барои пайваст намудани барномаҳои муҳофизатии муфид.

4. Натиҷаҳо ва мувофиқияти пиряхҳо бо ҷомеа

    Ҳифзи пиряхҳо на танҳо як вазифаи муҳити зист мебошад, балки ба рушди иқтисодӣ ва барқарорсозии муносибатҳои иҷтимоии ҷомеа низ мусоидат мекунад. Пиряхҳо манбаъҳои оби кофӣ барои кишоварзӣ, манбаъҳои гидроэлектрическӣ ва хизматрасониҳои дарозмуддат барои ҷомеа мебошанд. Бо коҳиш ёфтани пиряхҳо, маъзарат барои кӯмак ба таҷдид кардан ва татбиқ кардани ислоҳоти эко-болиғ муҳим аст.

Хулоса

     Пиряхҳо як ҷузъи муҳим ва арзишманд дар экосистемаҳои табиӣ мебошанд. Баръакси гармшавии глобалӣ ва омилҳои табииву инсонӣ, пиряхҳо таҳдидҳоро дар самти коҳиш ё фалаҷ кардани истеҳсоли манбаъҳои об дар муҳити табиӣ ва таъминоти оянда расонанд. Аз ин рӯ, ҳифзи пиряхҳо ба мақсади нигоҳдорӣ ва барқарорсозии иқлим ва экосистема, аниқ ба натиҷаҳои амалии васеъи сиёсӣ ва ҳифзи муфиди пиряхҳо ба ҷудо кардани аҳамияти муҷаҳҳаз мебошад.

Шарипов Ф.М.-ассистенти кафедраи бемориҳои кудаконаи №1 ба номи профессор Аминов Ҳ.Ҷ.